Cùng với lá cờ ba màu xanh – trắng – đỏ, khẩu hiệu « Tự do – Bình đẳng – Bác ái », bài hát La Marseillaise và chú gà trống Gaulois, nàng Marianne là một trong những biểu tượng mang nhiều ý nghĩa của nước Pháp. Tượng nàng Marianne được đặt trang trọng tại các tòa thị chính, cơ quan hành chính, trường học…, hình ảnh nàng Marianne xuất hiện trên mọi tài liệu, văn bản chính thức của chính phủ Pháp, trên tem thư và các đồng tiền xu.
Ý nghĩa biểu tượng của nàng, theo dòng thời gian,những thay đổi của thời cuộc, từ tượng trưng cho các giá trị cốt lõi của nước Pháp, hoặc là biểu tượng của cách mạng, tự do, của nền Cộng Hòa, là hiện thân của những người tranh đấu hay người mẹ chở che bao bọc những người con của dân tộc Pháp …, nàng Marianne đã trở thành một biểu tượng mang tính khái quát cao.
Ông Jean-François Kahn, sử gia, nhà văn, nhà báo, người sáng lập tuần báo Marianne nhận xét : « Marianne tượng trưng cho quốc gia, Marianne tượng trưng cho dân tộc, cho nền Cộng Hòa, cho nước Pháp. Đó là một biểu tượng mang nhiều ý nghĩa. Và tôi nghĩ rằng chính sự không rõ ràng đó khiến những người có xuất thân, tư tưởng, thái độ chính trị – xã hội khác nhau cùng quy tụ về quanh biểu tượng nàng Marianne ».
********
Hình ảnh nàng Marianne ban đầu được chọn dựa theo hình ảnh người thiếu nữ ngực trần, một tay phất lá cờ ba màu xanh – trắng – đỏ, một tay cầm binh khí, đầu đội chiếc mũ frygien, trong bức tranh nổi tiếng « Tự do dẫn đường cho nhân dân » của danh họa Eugène Delacroix. Hình ảnh người thiếu nữ đó tượng trưng cho sự vùng lên tranh đấu, dẫn dắt dân tộc hướng tới tự do. Bức tranh được lấy cảm hứng từ một sự kiện lịch sử có thật : vào ba ngày 27-28-29/07/1830, người dân Pháp nổi dậy lật đổ vị vua Charles X – vốn không được lòng dân và đưa Louis Philippes d’Orléan lên ngôi vua.
Từ năm 1848, ở thời Đệ Nhị Cộng Hòa, người ta còn thấy xuất hiện hình ảnh nàng Marianne được khắc họa với một cái cân tượng trưng cho sự bình đẳng, hai bàn tay đan vào nhau ngụ ý nới tới tình đoàn kết, lòng bác ái. Và như vậy, hình ảnh nàng Marianne bao hàm cả các giá trị cơ bản của nước Pháp : tự do, bình đẳng, bác ái.
Theo dòng lịch sử, khi thì nàng Marianne mang dáng vẻ nghiêm trang, hiền dịu, đầu đội vòng nguyệt quế (theo ý nguyện của những người cộng hòa bảo thủ), khi thì nàng Marianne để ngực trần, đội mũ frygien đỏ, mang dáng vẻ của một thủ lĩnh tranh đấu (theo ý nguyện của những người cộng hòa chủ trương cách mạng).
Mang ý nghĩa tượng trưng cho Cách Mạng, vào thời các hoàng đế Napoléon, nàng Marianne không còn được coi là biểu tượng. Các bức tượng nàng Marianne được thay thế bằng tượng của hoàng đế Napoléon. Tới năm 1852, hoàng đế Napoléon III còn cho thay hình nàng Marianne trên đồng xu và tem thư bằng hình của mình.
Tới thời Đệ Tam Cộng Hòa 1870, việc sử dụng biểu tượng Marianne được chính thức hóa. Tượng nàng Marianne bắt đầu được đặt trong các tòa thị chính trên khắp nước Pháp, thay thế cho tượng của Hoàng đế Napoléon III. Điều này thể hiện sự cắt đứt với Đệ Nhị Đế Chế và sự hòa giải của những người cộng hòa sau những biến cố thời Công Xã Paris. Tòa thị chính Paris đặt tượng nàng Marianne đội mũ phrygien vào năm 1880. Các bức tượng Marianne, dù là tượng bán thân hay toàn thân, dù không có khuôn mẫu nhất định nhưng thường gợi nhắc về những thời khắc Cách Mạng quan trọng trong lịch sử Pháp : 1789, 1830, 1848.
Sang thế kỷ XX, dưới chế độ Vichy trong Đệ Nhị Thế Chiến, nàng Marianne đại diện cho nền Cộng Hòa chống lại chế độ Vichy và đại diện cho cuộc chiến chống phát xít Đức, nên bị chính phủ Vichy cấm hoàn toàn. Hình nàng Marianne trên tem thư bị thay bằng hình thống chế Philippe Pétain.
Từ năm 1944, sau khi nước Pháp được giải phóng khỏi ách thống trị của phát xít Đức, hình ảnh nàng Marianne mới xuất hiện trở lại. Theo ý tưởng của Hiệp hội các tòa thị chính của Pháp, tượng nàng Marianne mang dáng vẻ một phụ nữ đương thời. Nguyên mẫu của tượng nàng Marianne thường là các ngôi sao màn bạc hoặc danh ca có tên tuổi của Pháp, như cô đào Brigitte Bardot (1968), diễn viên Michèle Morgan (1972), ca sĩ Mireille Mathieu (1978), nữ diễn viên huyền thoại Catherine Deneuve (1985) vốn nối tiếng ở Việt Nam với diễn xuất xuất sắc trong bộ phim Dông Dương, diễn viên Sophie Marceau (2012) …
Vào năm 1989, nhân kỷ niệm 200 năm nàng Marianne, 200 năm Cách Mạng Tư Sản Pháp, lần đầu tiên gương mặt một người mẫu được chọn để khắc họa nàng Marianne. Đó là người mẫu Inès de la Fressange. Tới năm 2000, vinh dự trên lại thuộc về người mẫu Laetitia Casta.
Ảnh: Tượng bán thân nàng Marianne trong dáng dấp nữ diễn viên Brigitte Bardot được trưng bày nhân Đại Hội các Thị Trưởng Pháp lần thứ 100, ngày 02/11/2017 tại Paris. JACQUES DEMARTHON / AFP
Media99 tổng hợp
MEDIA 99 